Azərbaycanda 2 milyard manat pulun başı üstündə "qara bulud"

Əmanətlərin Sığortalanması Fondu nə işlə məşğuldur?

Azərbaycanda fəaliyyət göstərən banklarda olan əmanətlərin məbləği artıq 6,4 milyard manata çatıb. Əmanətlərin həcminin artması pozitiv tendensiya olsa da narahatedici məqamlardan biri qorunmayan əmanətlərin məbləğinin çoxalmasıdır. Əmanətlərin Sığortalanması Fondunun hesabatına əsasən, hal-hazırda banklarda olan əmanətlərin 2 milyard manatı sığorta olunmadığı üçün qorunmur.

Sadə dildə desək, əgər sığorta olunmayan əmanətlər yerləşdirilən banklar müflis olarlarsa və ya öz öhdəliklərini yerinə yetirə bilməzlərsə o zaman həmin pulları sahiblərinə qaytarmaq ya çox çətin olacaq və ya ümumiyyətlə, mümkün olmayacaq. Vəziyyət əslində heç də ürəkaçan deyil: əhalinin banklarda olan hər 3 manatından 1 manatı sığortalanmır. Qeyd edək ki, ötən ilin avqustundan etibarən üzv banklarda yerləşdirilən qorunan əmanətlər üzrə faiz dərəcəsinin yuxarı həddi 10 faiz olub. Həmin tarixdən, etibarən üzv banklarda illik 10 faizdən yuxarı faiz dərəcəsi ilə yerləşdirilmiş əmanətlər qorunan əmanətlərə aid edilmir. Fond qorunmayan əmanətlərə görə kompensasiya ödəmir.
İqtisadçı alim Vüqar Bayramov qeyd edib ki, Əmanətlərin Sığortalanması Fondunun mövcud qaydalarına əsasən illik faizi 10 faizədək olan və məbləği 30 min manatdan çox olmayan əmanətlər sığortalanır. Bu isə o deməkdir ki, əgər bir bankda əmanətin məbləği 30 min manatdan çoxdursa və ya əmanətçi daha çox gəlir əldə etmək üçün yüksək faiz təklif edən bankların xidmətindən istifadə edirsə o zaman həmin pullar qorunmur. Həmçinin, maksimum məbləği 30 min manatdan az olan bununla belə, ötən ilin avqustundan etibarən 10 faizdən daha yüksək faizlə banklarda yerləşdirilən əmanətlər də riskli əmanətlər siyahısına daxildir. Belə halda əmanətləri batma riskindən qurtarmaq üçün hansı addımlar atılmalıdır?
Sözügedən məsələdə birinci növbədə Əmanətlərin Sığortalanması Fondunun fəaliyyətinin təkmilləşdirilməsinə və yeni mexanizmlərin tətbiqinə ehtiyac var. Bir il öncə müflis olan "RoyalBank"da Əmanətlərin Sığortalanması Fondu tərəfindən əmanətlərin cəmi 29 faizinin sığortalanması da göstərirdi ki, mövcud mexanizmlər ilə əmanətlərin sığortalanması nisbətini artırmaq mümkün deyildi.
İkincisi, "Əmanətlərin Sığortalanması Fondunun müəyyənləşdirdiyi maksimum məbləğ də dəyişdirilməlidir. Çünki sığortalanan 30 min manat məbləğ indiki halda əmanətlərin sığortalanması üçün yetərli deyil. Bu gün əhalinin gəlirlərinin artmasına müvafiq olaraq sığortalanan əmanətlərin həcmi artırılmalıdır. Şərqi Avropa ölkələrinin əksəriyyətində sığortalanan əmanətin məbləği 100 min avroya yaxındır. Avropanın əksər ölkələrində isə sığortalanan məbləğlə bağlı maksimum hədd yoxdur. Azərbaycanda isə cəmi 30 min manat sığortalanır. Ona görə də, həmin məbləğə yenidən baxaraq onun artırılmasına ehtiyac vardır. İndiki mərhələdə məbləğin azı 50 min manatadək artırılması vacibdir.
Üçüncüsü, əmanətlərin sığortalanması əmanətlər üzrə tətbiq edilməldir. Kommersiya bankında bir əmanətçinin bir neçə əmanəti varsa, bu cəmlənir və həmin cəmin 30 min manatadək olan hissəsi sığortalanmış hesab olunur. Bu halda, eyni banka bir neçə əmanət formasını əmanət yerləşdirməyin heç bir əhəmiyyəti yoxdur. Dördüncüsü, Əmanətlərin Sığortalanması Fondu elektron hökumətin elementlərindən istifadə etməlidir. Bu praktik olaraq vətəndaşa imkan verməlidir ki, o Əmanətlərin Sığortalanması Fondunun saytına daxil olaraq öz ad və soyadını və ona verilə xüsusi gizli kodu daxil etməklə banklarda yerləşdirdiyi sığortalanan əmanətin məbləği və qoyduqları əmanətin hansı hissəsinin sığortalandığını müəyyənləşdirə bilsin. Belə vəziyyət vətəndaşa düzgün qərar qəbul etməyə imkan verir.
Nəhayət, Əmanətlərin Sığortalanması Fondu vətəndaşların məlumatlandırılması istiqamətində də ciddi addımlar atmalıdır: Bu gün fondun fəaliyyətilə bağlı əhalinin əhəmiyyətli hissəsində məlumatsızlıq hökm sürür. Bu da bir sıra hallarda vətəndaşların əmanətlərinin sığortalanmamasına gətirib çıxarır. Həmçinin Əmanətlərin Sığortalanması Fondu ilə kommersiya bankları arasında
münasibətlərə yenidən baxmağa ehtiyac var. Fond çalışmalıdır ki, kommersiya banklarının fəaliyyəti barədə daim məlumatlar əldə etsin və vətəndaşlara mümkün risklərlə bağlı məlumatlar versin.
Eyni zamanda razılaşmaq lazımdır ki, qorunan əmanətlərin həcminin artırılması heç də yalnız Əmanətlərin Sığortalanmasl Fondunun fəaliyyəti ilə bağlı olmamalıdır. Daha çox əmanətlərin sığortalanmasına nail olmaq eyni zamanda vətəndaşların da üzərinə düşən məsuliyyətdir. Təəssüf ki, əmanətçilər bəzi hallarda daha çox gəlir əldə etmək məqsədi ilə yüksək faiz təklif edən banklarda pullarını yerləşdirirlər. Bununla da, onlar öz pullarını potensial riskə atırlar.
Həmçinin, əmanəti 30 min manatdan çox olan vətəndaşların öz pullarını bir neçə bankda yerləşdirmələri daha məqsədəuyğundur. Məsələn, əgər vətəndaşın 80 min manat pulu vardırsa o zaman həmin vəsaiti, 30 min-30 min- 20 min manat kimi bölərək 3 bankda yerləşdirə bilər ki, bununla da bütün pulun sığortalanmasına nail ola bilər. Deməli, vətəndaşlar da diqqətli və ehtiyatlı olmalıdırlar: axı, əmanət batacaqsa bu onların pulu olacaq.
Sənan Mirzə