Əlövsət Osmanlı: “Bu gün təhsilimizdə fövqəladə vəziyyət elan olunmalı və bu böhrandan çıxış üçün yollar aranmalıdır”

Xəbər verdiyimiz kimi, Tələbə Qəbulu üzrə Dövlət Komissiyası (TQDK) ümumtəhsil məktəblərinin 1-ci sinfi üçün dərsliklərin monitorinqini yekunlaşdırıb. Monitorinq nəticəsində bəlli olub ki, dərsliklərimiz, indiyədək bəzi təhsil mütəxəssislərinin də söylədiyi kimi, biabırçı gündədir. Xatırladırıq ki, “Azərbaycan dili-1” və “Riyaziyyat-1” dərslikləri haqqında TQDK-nın ekspert şurasının verdiyi son qərar həddən artıq sərt olub: “Bu dərsliklərin respublikanın ümumtəhsil məktəblərində istifadəsi məqsədəuyğun hesab edilmir və onlar yenidən hazırlanmalıdır”. Azərbaycan təhsilinin məzmunu ilə bağlı geniş və dərin tədqiqatları ilə hamımıza yaxşı tanış olan ekspert, riyaziyyat üzrə fəlsəfə doktoru Əlövsət Osmanlı yaranmış acınacaqlı situasiya ilə bağlı eksklüziv müsahibə verib. Onu oxucuların diqqətinə çatdırırıq.

– Əlövsət müəllim, neçə illərdir ki, ibtidai sinif dərsliklərinin yararsız olduğu barədə həyəcan təbili çalırdınız, amma kimsə bunu eşitmirdi. TQDK-nın monitorinqinin ilkin nəticəsi onu göstərdi ki, siz haqlısınız. İndi hansı hissləri keçirirsiniz?

– Doğrusu, yaxşı hisslər keçirmirəm. İtirdiyimiz illərə, təhsillərinə haram qatılmış balalarımızın taleyinə görə çox heyifsilənirəm. Bir belə vaxtı itirib nəyinsə xatirinə yüz minlərlə şagirdin taleyi ilə oynamaqda, təfəkküründə qırıqlıq yaratmaqda, gələcəyini sual altına salmaqda məqsəd nə idi?! Görəsən, Təhsil Nazirliyində oturan bəzi üzdəniraq məmurlar tutduqları rəzil əməllərin nəticəsindən utanacaqlarmı? İndiyədək məni və digər həmkarlarımı qərəzçilikdə ittiham edənlər, haqqımızda hədyanlar yağdıranlar indi gedib papaqlarını qabaqlarına qoyub yaxşı-yaxşı fikirləşsinlər ki, onların hikkələri, mənəm-mənəmlikləri dövlətə və millətə nəyə başa gəlib! Hesab edirəm ki, həmin adamların bu yaramaz əməlləri millətin genofonduna böyük zərbədir. Faciəyə baxın, 1-ci sinif üçün bir “Riyaziyyat” və bir “Azərbaycan dili” dərsliyi var, onlar da urvatsız gündə, el dili ilə desək, “kasıbın bir atı var, o da ayqır”. İnandırım sizi, başqa bir dövlətdə belə bir hadisə baş versəydi, oranın təhsil naziri çoxdan istefa vermişdi.

– “Məmurlar” deyirsiniz, bu işdə ən böyük suçu olanlar kimlərdir?

– Bu adlar gizli deyil ki! Onlar haqqında az qala hər gün qəzetlərdə və saytlarda tənqidi yazılar dərc olunur. Bu rəzalətin “müəllifləri” ilk növbədə nazir Misir Mərdanov, dərslik və nəşriyyat şöbəsinin müdiri Faiq Şahbazlı, Dərslikləri Qiymətləndirmə Şurasının (DQŞ) sədri Elmina Kazımzadə, eləcə də həmin şuranın üzvləri və ekspertləridir. Amma onların əməllərini, sadəcə olaraq, “suç” sözü ilə ifadə etməyinizi qəbul edə bilmərəm. Fikrimcə, bu söz “xəyanət”, “cinayət”, “dövlətə və millətə qarşı düşmənçilik” ifadələri ilə əvəz olunsa, daha doğru olar. Əlbəttə, bu ifadələri ancaq ölkənin hüquq-mühafizə orqanları və məhkəmələri deyə bilərlər. Ona görə də gəlin gözləyək, yəqin ki, yaxın zamanlarda sular durulacaq...

– Daha kimləri günahkar hesab edirsiniz?

– Təhsil Problemləri İnstitutunun direktoru Abdulla Mehrabovu və Kurikulum Mərkəzinin rəhbəri Ənvər Abbasovu.

– Onların günahı nədir?

– Dərslik məsələsində Abdulla Mehrabovun hərəkəti, daha doğrusu, hərəkətsizliyi heç cür bağışlana bilməz. Çünki onun rəhbərlik etdiyi institut respublikamızda təhsilin məzmununun keşiyində duran əsas qurumdur. Bu mənada TPİ-ni Təhsil Nazirliyinin “beyin mərkəzi” də hesab etmək olar. Dərsliklərin urvatsız vəziyyətdə olduğunu məgər Abdulla Mehrabov görmürdü?! Nədən o, sinəsini qabağa verib demirdi: Ay qardaşlar, niyə təhsilimizin məzmununu eybəcərləşdirirsiniz, niyə onun kökünü qazıyırsınız, niyə yararsız dərsliklərlə fidan balalarımızın zehniyyətini korlayırsınız?! Halbuki bunları açıq və sərt şəkildə demək Mehrabovun vəzifə borcu idi. Ənvər Abbasovun günahı isə lap çoxdur. Bu acınacaqlı durumun yaranmasının əsas baiskarlarından biri də odur desəm, yəqin ki, yanılmaram. Çünki haqqında söhbət gedən yaramaz dərsliklər Ənvər Abbasov və uzun illərdir nazirlikdə lövbər salmış Aydın Əhmədovun kurikulum adı ilə millətə sırıdıqları sınıq-salxaq fənn standartları əsasında hazırlanıb. Standartların büyük bir hissəsi dərsliklərdə öz əksini tapmadığı halda, bu gün Ənvər Abbasov və onun bəzi əməkdaşları “təfsirçiliklə”, daha doğrusu, dərsliklərə “kurikuluma uyğunluq” donu geyindirməklə məşğuldurlar. Daha demirlər ki, ay balam, alayarımçıq kurikuluma “uyğun” dərsliklər başqa cür ola bilməz, belə də olmalıdır. Bu gün sizə deyirəm: Vaxt gələcək ki, Ənvər Abbasov və Aydın Əhmədovun “hay-küylü” kurikulumları da dərsliklər kimi təftiş olunacaq və onda görəcəyik ki, bu adamlar təhsilimizin başına hansı corabı hörüblər. Bu, çox da uzaqda deyil...

– Müəlliflərin adlarını çəkmədiniz, bu dərəcədə dəhşətli hadisəyə görə bəs onlar məsuliyyət daşımırlarmı?

– İndiyədək adını çəkdiyim şəxslər törətdikləri əmələ görə hüquqi məsuliyyət daşıyırlar. Təbii ki, burada müəlliflərin də böyük günah payı var. Amma onlar hüquqi yox, mənəvi məsuliyyət daşıyırlar. Başqa sözlə, bu adamlar ancaq və ancaq cəmiyyət tərəfindən qınaq taxtasına oturdulmaqla cəzalandırıla bilərlər. Bilirsinizmi, hər kəs “dərslik” adında nəsə yaza bilər. Hətta müsabiqəyə “dərslik” əvəzinə boş qovluq da təqdim edə bilər. Bu, onun hüququdur. Biabırçı nəsnənin “dərslik” adı ilə çapına icazə vermək isə böyük bir cinayətdir. Ona görə də hesab edirəm ki, bu məsələdə müəlliflərin üzərinə çox getməyin anlamı yoxdur...

– Əlövsət müəllim, deyə bilərsinizmi, dərsliklərlə bağlı bu hadisələr nə vaxt və nədən başlayıb?

– Bu hadisələrin tarixi Misir Mərdanovun təhsil naziri təyin olunduğu gündən başlayır. Ondan əvvəlki nazirlərdən hansı biri təhsilin məzmununa haram qatıb?! – Heç biri. Mərdanovdan sonra bu məsələ tamamilə qarışdı, çoxlu sayda dərslik dəllalları peyda oldu, elmdən və təhsildən uzaq bir çox insanlar dərslik müəlliflərinə çevrildilər. Hətta iş o həddə çatdı ki, Mərdanovun özü “dərsliklər kralı olmaq” sevdasına düşdü. Bu adamın hərisliyini bilən bəzi naşirlər və yazarlar hərəkətə gəldilər, öz işlərini irəli itələmək üçün onun adını dərsliklərə birinci müəllif kimi yazdılar. Mərdanovsa “əl əli yuyar, əl də üzü” prinsipilə bunun müqabilində onların “dərsliklərinə” yaşıl işıq yandırdı və özünü elə apardı ki, sanki bu, onun halal haqqıdır. Düşünmədi ki, bununla o, ölkəmizdə dərslik yazmaq ənənəsi yaratmaq əvəzinə, olan-qalanı da vurub dağıdır. Bu minvalla nazirimiz bütün sınırları aşaraq mizan-tərəzini pozdu, haqq-ədaləti gözləmədi, bütün ölçü-biçiləri itirdi. Hətta iş o dərəcəyə çatdı ki, o, “müəllifi” olduğu dərsliklərin adlarını və sayını unutdu...

– Bəlkə fikrinizə bir az aydınlıq gətirəsiniz...

– Hamıya bəllidir ki, Mərdanov 3 sinfin – 1-ci, 5-ci və 6-cı siniflərin informatika dərsliklərinin müəllifi olub. Di gəl o, İTV-nin “Açıq dərs” proqramındakı məlum debat zamanı millətin gözü qarşısında israrla dedi: “Mən heç bir informatika dərsliyinin müəllifi deyiləm və heç zaman olmamışam”. Sözümə inanmırsınızsa, zəhmət çəkib internetdə yerləşdirilmiş videoçarxa baxın. Orada hər şeyi canlı görə və Mərdanovun öz dilindən eşidə bilərsiniz. (YouTube: Misir Mərdanov və Əlövsət Osmanlının çəkişməsi). Bu gün nə az, nə çox, düz 14 dərsliyin üzərində Misir Mərdanovun adı gedir. Yəqin ki, bu, dünya rekordudur. Şəxsən mən inana bilmərəm ki, kimsə bu qədər dərsliyin (!) müəllifi olsun. Ola bilməz, dünyada ikinci təhsil naziri tapılsın ki, 14 demirəm, bircə dərsliyin müəllifi olsun?! Təbii ki, burada söhbət nazir olarkən dərslik yazmaq mərəzindən gedir.

Misir Mərdanov 2007-ci ildə nazirliyin tabeçiliyində DQŞ deyilən qondarma bir qurum yaratdı və cəmiyyət arasında belə fikir formalaşdırmağa çalışdı ki, guya bu qurum müstəqildir və ən yaxşı dərslikləri seçəcək. Sən demə, “DQŞ” oyununun arxasında bəzi bədəməllərin şəxsi maraqları dayanırmış. Bu gün dərsliklərin “seçimi” 11 üzvdən ibarət yedək qurum – DQŞ vasitəsilə həyata keçirilir. Xatırladıram ki, DQŞ-də “mən sənə, sən mənə” prinsipilə çalışan bu insanların bir çoxu dərslik müəllifidir...

Görün, Mərdanovdan sonra müəlliflər siyahısına daha kimlər daxil oldu: nazirliyin dərslik və nəşriyyat şöbəsinin müdiri Faiq Şahbazlı, onun övladı Könül Faiq qızı Mahmudova, təhsilin idarəolunmasının məlumat sistemləri şöbəsinin müdiri İsmayıl Sadıqov və b. Bugünkü dərslik müəlliflərimiz təhsil naziri, DQŞ üzvləri, nazirliyin şöbə müdirləri, onların dost-tanışları, qohum-əqrəbaları və övladlarıdır. İndi gəlin, düşünək: Bu müəllif heyətilə dərslik sahəsində yaxşı nəyəsə nail olmaq mümkündürmü?!

– Qayıdaq “Azərbaycan dili-1” və “Riyaziyyat-1” dərsliklərinə. TQDK-nın ekspert
şurasının çıxardığı “Bu dərsliklərin istifadəsi məqsədəuyğun hesab edilmir” qərarı nə anlam daşıyır? Prosedur bundan sonra necə aparılacaq?

– Bu haqda dəqiq bir söz deyə bilmərəm. Yəqin ki, son qərarı yuxarı instansiyalar verəcək. Hər halda, onu da nəzərə almaq lazımdır ki, TQDK hansısa bir ictimai qurum yox, nüfuzlu dövlət orqanıdır və o, ölkə rəhbərinin tapşırığı ilə monitorinqlərə başlayıb.

Dərslik sahəsində düşdüyümüz acınacaqlı durumun bircə adı var: təhsildə böhran. Hesab edirəm ki, bu gün təhsilimizdə fövqəladə vəziyyət elan olunmalı və bu böhrandan çıxış üçün yollar aranmalıdır. Yoxsa, sabah vəziyyət daha da pis olacaq...

– Necə fikirləşirsiniz: TQDK-nın monitorinqi ilə Təhsil Nazirliyinin qiymətləndirməsi arasında, doğurdanmı, bu qədər diametral tərslik var?

– Neçə illərdir açıq şəkildə söyləyir və yazıram ki, Təhsil Nazirliyində dərsliklər qiymətləndirilmir, sadəcə olaraq, qiymətləndirmə görsənişi yaradılır. Əgər doğrudan da qiymətləndirmə aparılırdısa, onda bir ildə dörd-beş dərslikdə Azərbaycanın Dövlət Bayrağının baş-ayaq, təhqiramiz şəkildə çapını niyə görən olmayıb?! Görüb tədbir qılmayıblarsa, onda cinayət törədiblər.

– Əlövsət müəllim, digər dərsliklər necədir? TQDK-nın ekspert şurasının onlarla bağlı çıxardığı qərarlarla razısınızmı?

– Doğrusu, onlar haqqında o qədər də məlumatlı deyiləm. Digər dərsliklər və onlarla bağlı rəy və qərarlarla tanış olduqdan sonra bu haqda söz deyə bilərəm...

– Son olaraq nazirliyin şöbə müdiri Faiq Şahbazlının “bu dərsliklərlə bağlı TQDK-nın qərarı qərəzlidir”fikrinə də münasibət bildirərdiniz...

– Şahbazlı heç bir mənəvi diskomfort keçirmədən bu sözləri deyibsə, hesab edirəm ki, onun ciddi müayinəyə ehtiyacı var. Əgər bir adamda xəcalət hissi yoxdursa, ondan nə desən gözləmək olar. Mənə görə, bu gün Faiq Şahbazlının yeri Təhsil Nazirliyi deyil, tamam başqa yerdir. Yəqin ki, həmin yeri yaxın zamanlarda ona göstərəcəklər...