Vətəndaşların hüququ ən çox hansı sahələrdə pozulur?
Vətəndaşların hüququ ən çox hansı sahələrdə pozulur?

Eyyub Hüseynov: "İstehlakçı hüquqlarının qorunmasında ciddi problemlər var"

Azərbaycanın insan hüquqlarının müdafiəsi sahəsində səylərin gücləndirilməsi dövlət siyasətinin əsas istiqamətlərindən biri kimi müəyyən edilib. Ötən illər ərzində Azərbaycan Respublikası insan hüquqları sahəsində fəaliyyət göstərən nüfuzlu beynəlxalq qurumlarla əməkdaşlığı inkişaf etdirərək, insan hüquqlarının müdafiəsi sahəsində 50-dən çox beynəlxalq sənədə tərəfdar çıxıb.
Eyni zamanda bu sahədə beynəlxalq öhdəliklərin həyata keçirilməsində mühüm nailiyyətlər əldə edib. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 1998-ci il 18 iyun tarixli sərəncamı ilə təsdiq olunmuş insan hüquqlarının müdafiəsi sahəsində dövlət proqramı çərçivəsində qanunvericilik və institusional islahatlar həyata keçirilib. Demokratik ədalət mühakiməsi prinsiplərinə əsaslanan yeni məhkəmə sistemi, konstitusiya nəzarəti, insan hüquqları üzrə müvəkkil kimi yeni təsisatlar yaradılıb, hüquq-mühafizə fəaliyyəti təkmilləşdirilərək, qeyri-hökumət təşkilatlarının, kütləvi informasiya vasitələrinin fəaliyyəti genişlənib. Demək olar ki, insan hüquqlarının təmini sahəsində effektiv müdafiə mexanizmləri formalaşdırılıb. İndi Azərbaycanda müxtəlif sahələrdə hüququ pozulan vətəndaş məhkəmələrə müraciət etməklə öz pozulmuş hüququnu bərpa edə bilir. Amma elə sahələr var ki, vətəndaşlar hələ də həmin sahələrdə qarşılaşdıqları problemləri, pozulmuş hüquqlarını bərpa etməkdə çətinlik çəkirlər. Bu ən çox istehlakçı hüquqları ilə bağlı məsələdə özünü biruzə verir. "İstehlakçıların hüquqlarının müdafiəsi haqqında" qanuna sonuncu dəfə Milli Məclisin 2002-ci ilin iyunun 29-da keçirilmiş iclasında dəyişiklik edilib. Dəyişiklikdə üzərinə nəzarət markası yapışdırılmalı olan malların siyahısı müəyyənləşdirilib. Buraya dərman vasitələri, audiovizual əsərin, fonoqramın, kompüter proqramının, məlumat toplusunun, kitabın nüsxələri və digər müəlliflik və əlaqəli hüquq obyektləri, kağız və elektron daşıyıcılarında dini təyinatlı ədəbiyyat, audio və viedo materiallar, mal və məmulatlar, həmçinin dini məzmunlu başqa məlumat materialları daxil edilib. Yeniliyə görə, bu malların nəzarət markası ilə markalanmadan yayılması faktları aşkar edildikdə materiallar müsadirə olunacaq. Eyni zamanda fiziki şəxslər malların hər birinə görə 50 manat miqdarında, vəzifəli şəxslər 100 manat, hüquqi şəxslər 150 manat miqdarında cərimə ediləcəklər. Amma bu günədək istehlakçılar saxta məhsullardan sığortalana bilməyiblər. Azad İstehlakçılar Birliyinin sədri Eyyub Hüseynov deyir ki, satışdan çıxarılan vaxtı keçmiş mallar da yenidən mağazalara qaytarılır və yenidən satılır: "Baxmayaraq ki, 1995-ci ildə "İstehlakçıların hüquqlarının müdafiəsi haqqında" qanun, 2000-ci ildə "Yeyinti məhsulları haqqında" qanun qəbul olunub, istehlakçı hüquqlarını qoruyan dövlət orqanı yaradılıb. Həmin dövlət orqanı hər gün ticarət şəbəkələrindən tonlarla vaxtı keçmiş məhsulların yalnız satışdan çıxarılmasını eşidirik. Eyni zamanda istehlakçı hüququnu üzərinə götürmüş Səhiyyə Nazirliyi, Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin fəaliyyətini eşidirik. Lakin, buna baxmayaraq bazarda təhlükəli malların satışı davam edir. Bu malların sayı azalmır ki, azalmır. Səbəb isə budur ki, qanunvericilikdə boşluqlar var. Səbəblərdən biri budur ki, satışdan çıxarılan mallar satıcıya təhvil verilir, akt bağlanır ki, guya satıcı həmin malları məhv etməlidir. Bizdə olan məlumatlara görə, saxta aktlar tərtib olunur ki, guya həmin mallar məhv olunur. Əslində isə, həmin malların üzərindən buraxılma və son yararlılıq tarixləri pozularaq yenidən satışa buraxılır. Bu mallar əsasən yararlılıq tarixləri silinərək regionlarda satışa göndərilir".
Onun sözlərinə görə, satışdan çıxarılan mallar məhv edildikdən sonra satıcı həmin məhv olunan mala görə vergi ödəyir: "AİB bununla bağlı hökümətə təkliflər göndərib ki, satılmayan, məhv edilən mala görə, satıcı, biznes sahibi vergi ödəməsin. Çünki sahibkar həmin malı satıb ondan gəlir əldə etməyib. Bu problem həllini tapmadığı üçün vaxtı keçmiş mallar yenidən satışa çıxarılır. Sirr deyil ki, regionlarda istehlakçılar malları nisyə alır və ona görə də onlar istehlakçı hüququndan istifadə edə bilmir. Malları borc götürən vətəndaş hüquqları barədə səsini qaldıra bilmir. Bu da digər bir sosial problemdir. Hansı ki, insanlar bunu deməyə utanır".
Birlik sədri deyir ki, çox ciddi məsələlərdən biri malların hansı hissələrinə zəmanətin verilib-verilməməsidir: "Şikayətlərin təhlili göstəirir ki, biznes qrumları mürəkkəb texniki malların hər hissəsini bir ölkədən ucuz qiymətə alıb gətirirlər. Sonradan burada yığırlar və buna zəmanət vermirlər. Çox təəssüflər olsun ki, Nazirlər Kabinetinin xüsusi bir siyahısı yoxdur ki, belə malların hansı hissəsinə zəmanət verilməsi zəruridir. Ona görə də biznes qrumları istehlakçıları aldadırlar və saxta malların Azərbaycana gətirilməsi davam edir."
E. Hüseynov hesab edir ki, təhsil və pasiyent hüquqları da, istehlakçı hüquqlarının tərkib hissələridir: "Bu sahədən gələn şikayətlər çox ciddi narahatçılıq doğurur. Şikayətlərin mahiyyəti ondan ibarətdir ki, istehlakçı keyfiyyətsiz tibbi xidmətlə üzləşir, lakin pulunu geri ala bilmir. "İstehlakçıların hüquqlarının müdafiəsi haqqında" qanunda var ki, istehlakçı xidmətdən narazı olarsa, onun ödədiyi pul qaytarılmalıdır. Lakin onu pasiyet hüquqlarına interpritasiya etdikdə qanun işləmir. Birinci problemin kökünü qanunda axtarmaq lazımdır. O qanunu yerinə yetirən səlahiyyətli dövlət qrumlarının kompleks koordinasiya olunmuş fəaliyyəti çox vacibdir".
AİB sədri bildirdi ki, "İstehlakçıların hüquqlarının müdafiəsi haqqında" qanuna əlavə və dəyişikliklərin edilməsi barədə parlamentə təkliflər paketi təqdim ediblər. Bunların arasında şadlıq sarayları ilə bağlı təkliflər diqqəti çəkir. E.Hüseynov qanunvericilik bazası olmadan şadlıq sarayları və restoranlardakı keyfiyyətsiz ərzaq probleminin həllini mümkünsüz hesab edir: "Problem qanunlardakı boşluqlardan qaynaqlanır. Bizim təkliflər istehlakçıların müraciətləri və şikayətləri əsasında hazırlanıb. AİB-nə şadlıq evlərindəki pis xidmət və qidaların keyfiyyətsizliyilə bağlı həftədə 4-5 telefon zəngi daxil olur. Biz əldə etdiyimiz faktları ümumiləşdirərək "İstehlakçıların hüquqlarının müdafiəsi haqqında" qanuna əlavə və dəyişikliklər təşəbbüsü ilə çıxış etmişik. Təklif edirik ki, şadlıq evləri mütləq lisenziyalaşdırılmış fəaliyyətə keçməli və istehlakçılarla müqavilə bağlamalıdır. Qanunda bir neçə şərtin əks olunması da vacib hesab edilir. Birincisi, şadlıq evləri qidanın keyfiyyətilə bağlı üzərinə məsuliyyət götürməlidir. Qidalar saxta və keyfiyyətsiz olarsa, zəhərlənmə olarsa şadlıq evləri məsuliyyət daşımalıdır. İkincisi, şadlıq evlərilə sifarişçi arasında qida məsələsində şəffaflıq yaranmalıdır. Hazırda sifarişçini mətbəxə buraxmırlar. Üçüncüsü, səslənən musiqinin tembri sifarişçi tərəfindən müəyyən olunmalıdır. Bizdə olan məlumatlara görə, şadlıq evlərinin sahibləri səsi çox yüksək tonda qoyurlar ki, qonaq çox oturmasın və tez durub getsin ki, yeməklər istifadə olunmamış qalsın. Sonra da həmin yeməyi başqa sifarişçiyə satsınlar. Biz təklif edirik ki, səs tembrinin yuxarı həddi müəyyən olunsun. Bu qanuna salınarsa, şadlıq evlərindəki insan beyni tab gətirməyən səs-küyün qarşısı alınacaq. Həmçinin, mətbəxin gigiyena normalarına cavab verməsi, video və digər xidmətlərlə də bağlı təkliflərmiz var. Yəni qanunla məsuliyyət müəyyən olmasa, epizodik yoxlamalar müsbət nəticə verə bilməz. Şadlıq evləri məsələsi Azərbaycanda xüsusi bir istehlakçı probleminə çevrilib. Bu qeyri-adi vəziyyətdir. İstehlakçı şadlıq evinin diqtəsilə üz-üzə qalır və vəziyyəti dəyişə bilmir. Ona görə də məsələ kompleks həllini tapmalıdır.
Yəqin ki, yadınızda olar. 10-15 il bundan əvvəl bütün mağazaların gözəgəlimli yerindən bir kitab asılardı. Adına da "Şikayət kitabı" deyərdilər. Çəkidə aldanan, pulunun qalığını almayan, bir sözlə satıcının əlindən zəncir çeynəyən müştərilər həmin kitabı tələb edərdilər ki, ora bir-iki kəlmə öz "ürək sözləri"ni yazsınlar. Elə həmin məqamda da müştərinin dünyadan bixəbər olmadığını görən satıcı əriyib muma dönərdi. Hələ alıcının əl-ayağına düşərdi ki, bəs amandı, bütün tələblərini yerinə yetirək, təki sən o kitabın adını çəkmə. Çünki mağazanı yoxlamağa gələndə "Şikayət kitabı"ndakı müştəri qeydləri satıcıya da, mağaza sahibinə də baha başa gələrdi. Vaxtıilə "Şikayət kitabı" ilə bağlı xeyli lətifə, yumor satirik əhvalatlar da meydana çıxmışdı. Satirik jurnal olan "Kirpinin" səhifələrində bu mövzu vaxtaşırı öz əksini tapırdı. Amma sosializm sistemi dağılandan sonra, şikayət kitabları da yaddan çıxdı. İndi hansı super-marketə, mini-marketə girib "Şikayət kitabı" istəsən səni gülüb ələ salacaqlar, ya da ki, ağlına şübhə edəcəklər. Səbəbi də odur ki, indi hər mağazanın öz əlidi, öz başı. İstədikləri zay məhsulu alıcıya sırıyır, təzədən müştərilərə atır, şikayətlənəndə isə təhqir edirlər. İstehlakçının isə nə ürəyindəkiləri boşaltmağa kitabları var, nə də dərdlərini dinləyənləri. "Şikayət kitabı" xüsusilə bu dövrdə əhəmiyyətlidir".
Birlik sədri deyir ki, qonşu Rusiyada ticarət obyektlərində nəinki "Şikayət kitabı" hətta istehlakçı güşələri də yaradıblar. Razı və narazı müştərilər həmin guşədəki "Şikayət və Təkliflər" kitabına öz ürək sözlərini yazırlar: "Sovet dövründə bizdə də "Şikayət kitabı" vardı. Amma indi mağazalarda həmin kitabın adını belə eşitmək istəmirlər".
E. Hüseynov deyir ki, həmin kitabın bütün ticarət obyektlərində tərtib edilməsini qanuna salmaq lazımdır. AİB sədri hazırda bu məsələnin qanunla tənzimlənməməsinin səbəbini, ölkədə istehlakçı siyasətinin olmamasında görür: "Şikayətçi kitabı" sahibkarlara biznesi mükəmməl qurmağa, biznes etikasını tənzimləməyə yardımçı ola bilər. Bu kitab təkcə istehlakçı üçün yox, həmçinin sahibkar üçün də lazımlıdır. Sahibkar həmin kitab vasitəsilə alıcının nə istədiyini bilər və işini həmin istəyə uyğun qurmaqla çoxsaylı alıcı cəlb edər".